جنبش ترجمه در آستانه انقلاب اسلامی: دهه های چهل و پنجاه شمسی

نشست تخصصی با عنوان «جنبش ترجمه در آستانه انقلاب اسلامی دهه های چهل و پنجاه شمسی» با سخنرانی دكتر سعید طاووسی در تاریخ 93/11/19 برگزار شد.

وی در ابتدای سخن به این نكته اشاره كرد كه در دهه 40 بخشی از جامعه روحانییت به نوعی برای مقابله با این نهضت و فراهم كردن منابع تخصصی در حوزه كشور داری دینی اقدام به ترجمه متون دینی كردند. نهضت ترجمه ای كه در دهه 30 و 40 در حوزه ترجمه متون دینی در ایران رواج پیدا كرد به نوعی در واكنش به نهضت ترجمه متون چپ بود. در این مقطع تاریخی بسامد ترجمه و انتشار متون چپ در ایران بسیار بالا است و بخشی از جامعه روحانییت به نوعی برای مقابله با این نهضت و فراهم كردن منابع تخصصی در حوزه كشور داری دینی اقدام به ترجمه متون دینی كردند. بخش عمده این آثار توسط پژوهشگران دینی مصری تالیف شده اند. اگر به آثاری كه در آن مقطع تاریخی ترجمه شده اند نگاه كنید متوجه می شوید كه در آن دوره هیچ انسجامی میان جامعه روحانیت نبوده است و برای ترجمه آثاری وجود نداشته و گاه پیش آمده كه به طور همزمان یك اثر با چند ترجمه روانه بازار كتاب شده است.

وی افزود:  نهضت ترجمه متون دینی در دهه 40 در واقع زمینه ای را فراهم كرد كه خوراك فكری برای جامعه روحانیت فراهم شود. تا پیش از آن جامعه روحانیت در مجالس خود بیشتر پیرامون كلیات دین سخن می گفتند و كمتر پیش می آمد كه درباره موضوعاتی دینی كه جنبه كشورداری داشته باشد سخن بگویند. در واقع جنبش ترجمه متون دینی؛ شرایطی را به مرور فراهم كرد كه در كشور ایران حكومت دینی شیعی استقرار پیدا كند. حكومتی كه در رأس آن روحانیت جای دارد.

او در ادامه با اشاره به خدمات آیت الله سید علی خامنه ای و خانواده او برای ترجمه و تألیف كتاب های ارزشمند در حوزه دین گفت:آیت الله خامنه ای شخصیت چند وجه ای و قابل تأملی دارند. ایشان آثار بسیار ارزشمندی ترجمه و تالیف كرده اند كه برخی از این آثار از دهه 40 تاكنون تجدید چاپ نشده اند. امیدوارم كه شرایطی فراهم شود تا قدر آثار ارزشمندی كه تالیف و ترجمه كرده اند دانسته شود.

طاووسی با اشاره به شیوه ترجمه آثارتوسط آیت آلله خامنه ای گفت: آیت الله خامنه ای برخلاف بسیاری از مترجمان كه معتقدند یك اثر باید عین به عین ترجمه شود، چنین دیدگاهی ندارند و شیوه ایشان در ترجمه به این شكل است كه تنها بخش هایی از اثر را ضرورت دارد ترجمه می كنند و بخشی هایی از كتاب را نیز تالیف می كنند. در واقع شیوه كار ایشان ترجمه و تالیف به صورت همزمان است.

او یاد آور شد: سیدهادی خامنه ای نیز یكی از مترجمان ارزشمند نهضت ترجمه دینی در ایران است. تاكنون سه بار كتاب خاطرات او در قالب گفت وگو گردآوری شده است، اما هنوز منتشر نشده است.

طاووسی ادامه داد: ترجمه متون دینی پس از 15 خرداد 1342 در ایران رواج پیدا كرد و از جمله مترجمان برجسته این آثار می توان به سید احمد طیبی شبستری، سید هادی خسروی، اسدالله مبشری، سید علی خامنه ای، محمد خامنه ای ، هادی خامنه ای، محمد علی خلیلی و ... اشاره كرد. برخی از آثاری كه در این مقطع تاریخی ترجمه شده اند بسیار ضعیف و بی كیفیت هستند و اگربا دانش امروزی به این آثار نگاه كنیم ترجمه برخی از این آثار، ارزشمند نبوده اند. البته باید به این نكته هم توجه داشت كه بسیاری از كتاب هایی كه در این مقطع تاریخی به فارسی ترجمه شده اند در آن ها غلبه فكر فلسفی با تفكرات سلفی و اخوانی بوده است.

طاوسی ادامه داد: یكی از افرادی كه در ایران آثارش بارها ترجمه و منتشر شده است، سید قطب است. سید قطب یكی ازاندیشمندان عرب است كه امروزه اندیشه های او آبشخور گروه های  اسلام گرای افراطی است. او در سال 1345 توسط جمال عبدالناصر اعدام می شود و در آثار او تاكیدی آشكار بر سلفی گری و شیعه ستیزی است. البته او در آثارش كمتر ازحدیث استفاده می كند و در كتاب" فی ظلال القرآن كریم" به وضوح شیعه ستیزی را مطرح می كند.

وی افزود: به نظر سیدهادی خامنه ای در آن مقطع تاریخی درك درستی از سید قطب نداشتیم و او را در ادامه فكری سیدجمال الدین اسدآبادی می دانستیم.

در پایان این نشست دكتر طاوسی به پرسش های حاضران پاسخ داد.