کتابخانههای عصر فناوری اطلاعات
رضا شهرابی، مدیرکل اطلاع رسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در یادداشتی در خبرگزاری ایرنا نوشت: کتابخانه رقمی یا دیجیتال کتابخانهای است که در آن تمام منابع کتابخانهای از قبیل کتاب، نشریات، دایره المعارف، پایان نامه و پژوهشهای علمی در فرمتی الکترونیکی در یک بستر نرم افزاری قابل استفاده است.
در این کتابخانهها تمام فرایندهای یک کتابخانه سنتی از فراهم آوری منابع تا اطلاع رسانی آنها در قالب محیطی دیجیتال و نرم افزار مخصوص انجام میشود.
یکی از اهداف پیدایش کتابخانههای دیجیتالی، ایجاد شرایطی است تا اطلاعات آسانتر و سریعتر به کاربران کتابخانهها ارائه شود.
این کتابخانهها، در مؤسسات یا سازمانهای اطلاع رسانی مستقر هستند که منابع مختلف نظیر منابع انسانی و تجهیزات مورد نیاز را برای ارائه خدمات کتابخانهای مثل فهرست نویسی، رده بندی و اطلاع رسانی دارا هستند و از زیرساختهای سخت افزاری، نرم افزاری و ارتباطی مناسب جهت ارائه سرویس در محیط الکترونیکی برخوردارند.
اسکن کتابهای چاپی، گردآوری فایلهای الکترونیکی کتابها و منابع کتابخانهای، جمع آوری منابع کتابخانهای از محیط وب راههای معمول گردآوری منابع برای این کتابخانهها هستند.
این منابع پس از گردآوری بر اساس استانداردهای مخصوص کتابخانه دیجیتال توصیف و در قالب مناسب ذخیره میشوند.
یکی از معروفترین استانداردهای ذخیره سازی اطلاعات کتابشناسی منابع در کتابخانه دیجیتال، استاندارد «دوبلین کور»(Dublin core ) است.
پس از تولید اطلاعات کتابشناسی منابع، فایل الکترونیکی آن بر اساس استانداردهای مناسب ذخیره سازی اشیای دیجیتال پردازش شده و تغییرات لازم از نظر فرمت، سایز و نحوه دسترسی به آنها بر روی این منابع اعمال شده است.
این فایلها در داخل دیتابیس نرم افزار کتابخانه دیجیتال ذخیره سازی میشوند، ذخیره سازی این منابع در محیط ذخیره سازی تحت شبکه، معادل جانمایی و نگهداری کتابهای کاغذی در مخازن کتابخانههای سنتی است.
کتابخانه دیجیتال دارای یک رابط کاربری مناسب برای پژوهشگران و کاربران کتابخانه است تا از طریق آن بتوان در منابع کتابخانه جستجو و عناوین مورد نیاز خود را بازیابی کرد.
داشتن قابلیتهای مختلف برای انواع جستجوها و آلگوریتم های مناسب جهت بازیابی منابع، در راهنمایی سریعتر کاربران به منبع مورد نیاز آنها مؤثر است.
از مزایای کتابخانههای دیجیتال میتوان به نکات زیر اشاره کرد:
- کتابخانههای دیجیتالی براحتی در دسترس استفاده کننده قرار میگیرند.
- امکان جستجو در متون کتابهایی که به صورت Full Text در نرم افزار وارد شدهاند، وجود دارد و این موضوع به کاربران در پیدا کردن مطالب مورد نیاز خود کمک شایانی میکند.
- بر خلاف کتابخانههای سنتی، یک منبع امکان استفاده توسط چندین کاربر را در هر لحظه دارد و نیازی نیست نسخههای متعدد از هر عنوان کتاب تهیه شود.
- بروز رسانی منابع دیجیتال بسیار سریعتر و آسانتر از کتابهای کاغذی است.
- ویرایشهای جدید منابع براحتی امکان جایگزین شدن در کتابخانه دیجیتال را دارند.
- امکان ارائه انواع منابع به فرمتهای مختلف از قبیل فایلهای PDF ، صوتی و تصویری در کتابخانههای دیجیتال وجود دارد در حالیکه در کتابخانههای سنتی محدودیت فرمت ارائه منابع وجود دارد.
در حال حاضر کتابخانههای دیجیتال رشد خوبی داشتهاند اما چالشهایی در خصوص حق معنوی منابع و عدم وجود نسخه الکترونیکی بسیاری از منابع کاغذی در افزایش نرخ استفاده از این کتابخانهها تاثیرگذار بوده و سرعت فراگیرشدن آن را کند کرده است.