20 دی ، سالروز قتل ميرزا تقی‌خان اميرکبير

مقدمه

محمد تقی فراهانی معروف به امير کبير، سياستمدار و صدر اعظم ناصر الدين شاه قاجار، در سال 1222ق. در روستای هزاوه از توابع اراک، به دنيا آمد. پدرش کربلايی محمد قربان سرآشپز قائم مقام اول بود و به همين دليل ميرزا تقی خان در خانه قائم مقام بزرگ شد و توانست از کلاس های درسی که برای فرزندان ميرزا بزرگ برگزار می شد بهره جويد.
هوش و استعداد محمد تقی در نامه نگاری باعث گرديد که قائم مقام از او در خواندن و نوشتن امور کشوری استفاده نمايد. در همين زمان بود که امور سياسی و کشوری را نيز فرا گرفت و به مقام مستوفی رسيد. بعد از مدتی، ميرزا تقی خان از طرف قائم مقام به عنوان فرد مورد اعتماد نزد امير نظام زنگنه به کار گمارده شد و در همان ابتدا توانست به امور لشگری و کشوری آذربايجان نظم بخشد.  با مرگ امير نظام در سال 1257ق. در تبريز، ميرزا تقی‌خان به منصب وزارت نظام در آذربايجان رسيد. فعاليت ديگری، که نقش سازنده‌ای در شخصيت ميرزا محمد تقی ايفا کرد، سفارت او به ارزروم در پی پديد آمدن بحران در روابط ايران و عثمانی و دعاوی ارضی است.
با مرگ محمد شاه ناصر الدين ميرزا وليعهد که در تبريز بود، از ميرزا تقی خان  که در آن زمان منصب وزارت نظام آذربايجان را داشت؛ خواست تا مقدمات سفر وی از تبريز به تهران را فراهم نمايد. ميرزا تقی خان توانست در 19 شوال 1264ق. اردوى شاه را به تهران رساند و لقب اميرنظام را دريافت کند. در 21 ذی القعده همان سال  ناصرالدين شاه تاجگذارى كرد و ميرزا تقی خان منصب اتابک اعظم و اميرکبير را گرفت.
اميرکبير پس از رسيدن به صدارت از همان ابتدا اقدامات فراوانی برای تحول در کشور آغاز کرد. ترجمه كتاب‌های علمى و آوردن معلمان فنون جديد به ايران، گسترش روابط پستى بين تهران و ساير شهرها، ايجاد تسهيلاتى براى مسافرت به خارج و ورود انديشه هاى نو به ايران، ايجاد كارخانه نساجی و بلورسازى و چينی سازى و رواج صنعت چاپ  و تا حدى رواج مصنوعات جديد از جمله اقدامات وي بود.
نشر روزنامه وقايع اتفاقيه يكى ديگر از اقدامات مهم اميركبير بود. وی، با اجباری کردن خريد روزنامه براى مؤسسات دولتى و حقوق بگيران توانست فرهنگ روزنامه‌خوانی را در ايران  رونق دهد. يکی ديگر از مهمترين اقدام های اميرکبير، تأسيس مدرسه دارالفنون بود.
اميركبير را بی‌شک می توان يکی از بزرگترين سياستمداران تاريخ ايران ناميد. نگرش او براى حل مشكلات كشور همواره اساسى و بنيادى بود. او شكست های پی در پى ايران را از روسيه به علت فقدان نيروى نظامى منظم می دانست و براى همين استخدام معلمان پياده نظام، توپخانه و سواره نظام را براى تربيت نيروى نظامى و كارآزموده ضرورى می دانست.
اميركبير ضمن سمت صدراعظمى به امور وزارت خارجه نيز مستقيماً رسيدگی می كرد. او در دوره كوتاه وزارت خود سفارتخانه های دائمی در لندن و پطرزبوگ ايجاد و قنسولگری هايی در بمبئی، عثمانی و قفقاز تأسيس نمود. همچنين، هيئتی از مترجمان زبان‌های خارجی بوجود آورد و به تربيت مترجم دست زد. افزون بر اين، مأموران و سفراى ايران در خارج را موظف کرد كه از حوزه مأموريت خود و احوال اتباع ايران در آن حوزه ها هر ماه اطلاعاتى صحيح به وزارتخانه بفرستند و از وی دستور بگيرند.
سر انجام دشمنی افرادی مانند آقاخان نوری و مهدعليا و بی تجربگی ناصرالدين شاه باعث شد تا در 20 محرم سال 1268 ق.، اميرکبير از صدارت معزول و در 25 محرم از امارت نظام و از تمام مشاغل دولتی برکنار و چند روز بعد به کاشان تبعيد شود.
با وجود برکناری و تبعيد امير، دشمنان نتوانستند وجود او را بيش از اين تحمل کنند و با توطئه فرمان قتل او را از  ناصرالدين شاه گرفتند و سرانجام در روز جمعه 20 ديماه سال 1230 به دست حاج عليخان مراغه‌ای معروف به حاجب‌الدوله در حمام فين کاشان به قتل رسيد. 
اداره‌کل خدمات آرشيوی(گروه ارتباطات آرشيوی) به  مناسبت 20 دی‌ماه، سالروز قتل اين بزرگمرد، نمايشگاهی مجازی شامل 27 عنوان با معرفی 27 برگ سند را در وبگاه سازمان به علاقه‌مندان تقديم می‌کند.