معرفی کتاب

ترانه و ترانه‌سرائی در گفتگو با استاد بیژن ترقی

به مناسبت 27 شهریور، روز شعر و ادب فارسی

کتاب ترانه و ترانه‌سرائی در گفتگو با استاد بیژن ترقی، به صورت سوال و جواب و از مجموعه کتاب‌های تاریخ شفاهی ایران است که در سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پی مصاحبه تاریخ شفاهی در سال1374 توسط خانم شهلا آذری و با اطلاعات تکمیلی، تهیه شده است و چهار فصل دارد با عناوین: ترانه و ترانه‌سرائی، انتشارات خیام، دست نوشته‌ای درباره ترانه سرائی و سخن پایانی.

بیژن ترقی در سال 1308ش. در تهران بدنیا آمد. وی فرزند محمدعلی ترقی مؤسس کتاب‌فروشی یا انتشارات خیام بود. پدرش از ناشران دوره قاجار و عموهایش در کار نشر کتاب و صاحب کتابخانه ترقی بودند که در عصر مشروطیت فعالیت داشتند. وی، اولین کار ترانه‌سرائی را با پرویز یاحقی ارائه داد و توسط او وارد کادر رادیو شد. ترقی می‌گوید قبل از ترانه‌سرائی اشعاری در زمینه سنتی مثل غزل و مثنوی داشت که اکثر سروده‌هایش را در کتاب «سرود برگ ریزان» در سال 1352 به چاپ رسانده است. بعد از انقلاب هم در زمینه شعر آزاد سرودهایی داشت. او، کار تصنیف را متفاوت از شعر می‌داند و می‌گوید تصنیف پدیده ای نو است که بعد از آهنگ‌سازی شروع و برای یک آهنگ شعری ساخته می‌شود.

ترقی در بیان تجربه انتشاراتی خود می‌گوید که تمام عمرش را در کنار پدر صرف تصحیح، مقابله و غلط‌گیری متون و کتاب‌های در دست انتشار می‌کرد. چند نمونه از کتاب‌های منتشرشده کتابفروشی یا کتابخانه خیام عبارتند از: روضه الصفا، ریحانه الادب، فرهنگ آنندراج، فرهنگ نفیسی، کشاف اصطلاحات الفنون، مجله یادگار، سخن سرایان فارس، آثارالباقیه، فرهنگ مترادفات زبان فارسی و دیوان‌های شاعرانی چون صائب تبریزی، کلیم کاشانی، حزین لاهیجی و مجمر اصفهانی. ترقی، یکی از فعالیت‌های این انتشاراتی را مسافرت پدرش به هند و مبادله کتاب با ناشران هند عنوان نموده که باعث رواج کتب فارسی در هند و بعضی کتب منتشره فارسی در هند در ایران شد.

او متنی درباره تجربه چهل ساله ترانه سرائی خود نوشته که در فصل سوم کتاب آمده است و در آن مطالبی در خصوص تصنیف و سیر تحول تصنیف و ترانه، سرودهای عهد باستان، قول، شروه، حراره، ترانه‌های محلی و فرق تصنیف با انواع شعر دیده می‌شود. وی از شیدا، عارف و رهی معیری بعنوان هنرمندان بزرگ عرصه ترانه‌سرائی یاد می‌کند و چند ترانه که با همکاری آقای تجویدی ساخته است را شرح می‌دهد و نهایتا از تصنیفی که با آقای تجویدی در دستگاه همایون ساخته و می‌گوید یک روی سخنم در این شعر به پسرش امید است ذکری به میان می‌آورد که اینگونه آغاز می‌شود:

اگر به جمع خستگان، به گوش دل شکستگان

پیام ما، ترانه ما نمی‌رسد، سرود عاشقانه ما نمی‌رسد

بدان که با همه خموشی

امید من پر از ترانه و پیام

در سخن پایانی که در فصل چهارم کتاب جای گرفته آقای ترقی از شعری که در جواب یک شاعر افغانی در بیان مهاجرت از ایران به افغانستان درهمدردی با او نگاشته یاد می‌کند.

پی‌نوشت‌های این کتاب به خصوص در معرفی افراد در پایان هر فصل به طور مبسوط آمده است.

در پایان کتاب تصویری از کودکی بیژن ترقی در کنار پدرش و تصاویری از هنرمندان آهنگ و ترانه‌ساز و فهرستی از اعلام درج شده است.

کتاب ترانه و ترانه‌سرائی در گفتگو با استاد بیژن ترقی، به کوشش فهیمه آزاده، در 117 صفحه، توسط سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در 1395، به چاپ رسیده است.