یادآورها: احمد منزوی

احمد منزوی، در سال 1304 در خانواده‌ای روحانی در سامرا زاده شد.

پدرش حاج شیخ آقابزرگ تهرانی، نگارنده دایره‌المعارف بزرگ كتابشناسی «الذریعه الی تصانیف الشیعه» و «طبقات اعلام الشیعه» می‌باشد. آقا بزرگ، در كنار مشروطه‌خواهان بود و پس از آن كه مشروطیت در مسیر دلخواه ایشان قرار نگرفت، از سیاست كناره گرفت و به شهر سامرا كوچید.

احمد منزوی، تا حدود دوازده سالگی در آن جا بود. بعد همراه خانواده به نجف رفت و در آن شهر ساكن شد.كلاس ششم ابتدائی را در مدرسه علوی ایرانیان در شهر نجف گذراند و ضمن تحصیل، در مغازه دوزندگی به شاگردی پرداخت. ادبیات فارسی را، نزد عمویش حاج محمدابراهیم بهشتی‌پور و جامع المقدمات را، نزد شاگردان پدرش آموخت.

در سال 1322 برای ادامه تحصیل به تهران آمد و در مدرسه سپهسالار، جایگزین شد. كلاس دوازدهم ادبی را همراه داوطلبان در مدرسه دارالفنون تهران گذراند و  در خرداد 1327، در رشته معقول از دانشكده معقول و منقول( دانشكده الهیات)، با درجه كارشناسی فارغ‌التحصیل شد و به كار دبیری در شهرستان انزلی پرداخت.

در مدت اقامت در بندر انزلی ـ كه با رویداد پانزدهم بهمن 1327 مصادف شد ـ به اتهام عضویت در حزب توده بازداشت شد و به زندان افتاد. پس از آزادی از زندان، به تهران آمد و در دبیرستان پانزدهم  بهمن مشغول دفتریاری شد و پس از پانزده سال خدمت، بازنشسته شد.

نخستین استادش در زمینه كتابشناسی، پدر بزرگوارش بود كه 2-3 سالی پس از انتقال از سامره به نجف، به چاپ ذریعه پرداخته بود. وی، در غیاب برادرش، دكتر علی نقی منزوی، در غلط‌گیری به پدرش یاری می‌‌رساند و بدین گونه، به كار كتابشناسی كشانده شد. پس از مراجعت به تهران، در محضر و تحت نظارت استادان این فن از جمله برادرش (دكتر علی نقی منزوی) استاد محمدتقی دانش پژوه و استاد ایرج افشار، سه كار عمده را انجام داد: فهرست نسخه‌های خطی كتابخانه شخصی استاد مفتاح، فهرست كتابخانه ملك و فهرست نسخه‌های خطی كتابخانه مجلس شورای ملی.

حاصل كار وی، چاپ چند مجلد از ذریعه و فهرست‌‌هائی از كتابخانه مجلس و ملك، به یاری و نظارت استادان فوق و همچنین، نگارش و چاپ ٦ مجلد فهرست نسخه‌های خطی فارسی بود.

احمد منزوی، برای فراهم ساختن فهرست مشترك از همه نسخه‌های فارسی، در سال 1356  سفری به شبه قاره هند كرد. آن گاه از سوی دولت پاكستان، در مركز تحقیقات فارسی ایران و پاكستان به كار تحقیق در نسخه‌های خطی فارسی گمارده شد و  نزدیك به شانزده سال در پاكستان ماند. وی در اواخر سال 1369، به علت بیماری به تهران بازگشت.

حاصل كار وی در پاكستان، نگارش و چاپ چهار مجلد فهرست نسخه‌های خطی كتابخانه گنج‌بخش بود كه تنها نسخه‌های فارسی را در بر می‌گرفت. از دیگر كارهای وی در این دوره، می‌توان از نگارش و چاپ سعدی بر مبنای نسخه‌های خطی پاكستان به مناسبت هشتصدمین سالگرد  تولد سعدی، نگارش و چاپ چهارده مجلد فهرست مشترك نسخه‌های خطی فارسی پاكستان و پایه‌گذاری نگارش فهرستواره كتاب‌های فارسی، نام برد.

وی، پس از برگشت به ایران، در مركز دائره المعارف بزرگ اسلامی،  طرح فهرستواره كتاب‌های فارسی را به مرحله اجرا درآورد. او تألیفات و تصحیحات بسیاری انجام داده كه از آن جمله، می توان به آثار زیر اشاره كرد:

تصحیح مصطفی المقال فی مصنفی علم الرجال، نوشته شیخ آقا بزرگ تهرانی، همكاری در نگارش و چاپ شش مجلد فهرست كتابخانه مجلس شورای ملی، ویرایش و چاپ هشت مجلد الذریعه الی تصانیف الشیعه (كار شیخ آقا بزرگ تهرانی) تحریر، تنظیم و تحشیه دو مجلد ادبیات فارسی بر مبنا  تألیف استور،فهرست نسخه‌های خطی مركز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، فهرست مشترك نسخه‌های خطی فارسی علوم قرآنی در پاكستان و... .

یادآوری:

شهر ری را در اصطلاح حوزه، زاویه می گویند؛ و از آن جا كه خانواده شیخ آقا بزرگ تهرانی مقیم شهر ری یا همان زاویه شدند، فرزندان او و از جمله احمد را، منزوی یعنی زاویه نشین خواندند كه به معنی ری زی یا رازی می باشد.