تأسیس فرهنگستان : مصاحبه با انوشیروان صدیق اعلم

بخشي از مصاحبه سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران با آقاي انوشيروان صديق اعلم   

فرهنگستان ايران

اولين بار كه وضع لغات جديد شروع شد در سال [دكتر عيسي صديق] 1303 خورشيدي بود كه در وزارت جنگ انجمني از هفت افسر تحصيل كرده و چهار غيرانتظامي كه پدر من يكي از آنها بود تشكيل شد و اين انجمن ظرف چهار ماه نزديك به سيصد لغت نظامي وضع كرد، كه همگي امروز معمول و متداول است مانند هواپيما ـ فرودگاه ـ هواسنج ـ آتشبار ـ گردان و غيره.

در سال 1311 كه پدرم مشغول تبديل دارالمعلمين عالي به هسته مركزي دانشگاه تهران بود براي اولين بار در ايران در دارالمعلمين عالي انجمن هاي فوق برنامه درست كرد كه يكي از آنها انجمن وضع اصطلاحات علمي بود كه ضرورت آن با تشكيلات جديد دانشگاهي كه در حال تكوين بود شديداً احساس مي شد. انجمن مزبور با راهنمائي استاداني چون دكتر حسابي ـ دكتر رضازاده شفق و حسين گل گلاب در ظرف چند سال چند صد لغت جديد براي رشته هاي علوم و رياضي وضع كرد كه اكثر آنها مورد قبول دانشمندان و مؤلفان قرار گرفت. و امروز اكثر آنها بكار برده مي شود.

در ظرف 8 سالي كه پدرم رياست دانشسراي عالي و دانشكده علوم و دانشكده ادبيات را بعهده داشت انجمن 3 هزار لغت وضع كرد كه عده اي از آنها بعداً به تصويب فرهنگستان ايران نيز رسيد مانند گرماسنج ـ تراوش و تپش و غيره.

با توجه به سابقه اي كه پدرم در اين كار داشت مرحوم فروغي نخست وزير از پدرم خواست كه طرحي براي انجمن بمنظور وضع لغات و تكميل زبان و ادبيات فارسي تهيه كند. طرح مزبور با جزئي تغيير به تصويب هيئت دولت رسيد و انجمن بنام فرهنگستان ايران با 24 عضو بوجود آمد كه اين 24 نفر از فضلا و دانشمندان طراز اول ايران بودند و پدرم هم يكي از آنها بود. طبق اساسنامه فرهنگستان تعداد اعضاء مي تواند تا پنجاه نفر باشد. در ابتداء رئيس فرهنگستان مرحوم فروغي بود با دو نايب رئيس كه عبارت بودند از اديب-السلطنه سميعي و پدرم. در فروردين 1315 وثوق الدوله به رياست فرهنگستان انتخاب شد. در سال 1317 فرهنگستان منحل شد و فرهنگستان جديدي كه بلافاصله ايجاد شد تغييراتي در سازمان آن داده شد و عده جديدي به عضويت فرهنگستان جديد انتخاب شدند.

عده اي ديگر بيرون در فرهنگستان جديد وزير فرهنگ عهده دار رياست فرهنگستان بود. فرهنگستان ايران عليرغم مشكلاتي كه با آن روبرو بود ظرف شش سال از 1314 تا 1320 خدمات مهمي بزبان فارسي نمود كه مهمترين آن شايد در جلوگيري از افراط و تندروي عده اي كه معتقد بودند تمام لغات عربي را بايد كنار گذاشت.

فرهنگستان در ظرف اين مدت چند صد لغت شيواي فارسي را احياء كرد و چند صد اصطلاح علمي جديد وضع كرد كه همگي مورد قبول عامه يافت و امروز در    و كتب معمول و متداول است. پس از واقعه شهريور 20 فرهنگستان مجدداً تحت رياست فروغي شروع بكار كرد. و مجله سودمندي با خطابه ها و مقالات بسيار جالب تحت عنوان «نامه فرهنگستان" تا سال 1326 در ده شماره منتشر ساخت و جلساتي براي سخنراني دائر نمود. اما اوضاع ناگوار داخلي و اقامت نيروهاي بيگانه در ايران و سپس بحران نفت و مشكلات اقتصادي انجام كار اساسي ميسر نگشت و اكثر اعضاء پيوسته چشم از جهان فرو بستند و با درگذشت اديب السلطنه در سال 1332 كه از 1321 سمت رياست فرهنگستان را بعهده داشت جلسات فرهنگستان تعطيل شد.

طرح سئوال : شفيقه نيك نفس