نقد و بررسی مطالعات ایران شناسی در بریتانیا

دومين نشست گروه اسلام‌شناسي و ايرانشناسي در سال 94 با عنوان «ايران‌شناسي در بريتانيا» با سخنراني رضا بيگدلو یکشنبه 24 خرداد در سالن انديشگاه فرهنگي مرکز اسناد و کتابخانه ملی برگزار شد.

در ابتداي اين نشست رضا بیگدلو، پژوهشگر تاريخ در نشست «ایران‌شناسی در بریتانیا» گفت ایران‌شناسی بریتانیایی طی پژوهش‌ها و مطالعات خود سهم بسیاری در جهانی ساختن ادبیات فارسی و ادبیات ایران داشته است. او در تشریح اين نكته گفت جهانی ساختن ادبیات فارسی یکی از کارکرد‌های مثبت ایرانشناسی در بریتانیا است. واقعیت این است که ایران‌شناسی بریتانیایی طی پژوهش‌ها و مطالعات خود سهم زیادی از جهانی‌ساختن ادبیات فارسی و ادبیات ایران داشته است. بسیاری از آثار ادبی و تاریخی ایران از این راه ترجمه و در اختیار جهانیان، به‌ویژه اروپاییان قرار گرفته است.

او در ادامه سخنان خود شناخته شدن بسیاری از زوایای تاریخ ایران را دیگر کارکرد مثبت ایران شناسی دانست و عنوان کرد پیش از این، بسیاری از ابعاد تاریخی ایران دچار غبار فراموشی شده و حتی از حافظه ایرانیان پاک شده بود. شناخت زوایای بسیاری از دوران ایران باستان مدیون ایران‌شناسی انگلیسی است. وی سپس افزود همچنین ایران شناسی سهم زیادی در متحول کردن روش‌شناسی پژوهش در تاریخ ادبیات ایران داشته است. بسیاری از منابع تاریخ و ادبیات فارسی ما توسط شرق‌‌شناسان و ایران‌شناسان تصحیح شد و به چاپ رسید. باید ابعاد مختلف ایران شناسی را دید و در قضاوت در اين باب انصاف ورزيد.

بیگدلو در ادامه به بيان ديگر ویژگی هاي ایران شناسی انگلیسی پرداخت و گفت مي توان شرق‌شناسی و به ویژه ایرانشناسی انگلیسی را به مثابه سازه استعماری در نظر گرفت. ادوارد سعید بر وجود این رابطه استعماری میان ایران‌شناسی و شرق‌شناسی تاکید دارد. این مساله در مورد ایران‌شناسی انگلیسی هم صادق است و واقعیت این است که از اوایل قرن  18 و 19 ایران برای انگلیسی‌ها از اهمیت بسياري برخوردار بود و با افزایش این اهمیت، ایران شناسی هم پررنگ‌تر می‌شود. وي در بیان دلایل اهمیت ایران برای بریتانیا به موقعیت ویژه جغرافیایی کشورمان اشاره کرد و گفت ایران برای بریتانیا، پل یا دروازه‌‌ای برای ورود به کشور هند و آسیای میانه بود. چنان‌چه امروزه هم این اهمیت وجود دارد. افزون بر این، فرانسه و روسیه هم در پی یافتن راهی برای ورود به هند از طریق ایران بودند. از این رو ایران شناسی برای انگلستان اهمیت ویژه‌ای می‌یافت.

بیگدلو در پايان با بیان این‌که بیش تر ایرانشناسان انگلیسی وابستگی سیاسی و نظامی داشتند، گفت رمز‌گشائي خطوط میخی، كار یک افسر انگلیسی بود و جالب آن‌که نگارش کتاب درباره ایران‌شناسی، از ماموریت‌های آنان محسوب می‌شد. آن‌ها می‌کوشیدند اطلاعات جغرافیایی، سیاسی و حتی اقتصادی کسب کنند. انجمن جغرافیای سلطنتی انگلستان و وزارت امور خارجه انگلستان از مراکزی بودند که وظیفه جمع‌آوری این اطلاعات را داشتند. اين جلسه با پرسش و پاسخ برخي از حضار به پايان رسيد.